Καρκίνος του μαστού και η σχέση του με την έλλειψη βιταμίνης Β12©

Υπό του Δρ. Δημητρίου Ν. Γκέλη - MD, ORL, DDS, PhD, Medical Life Coach

Η βιταμίνη Β12 δεν παράγεται στον οργανισμό και πρέπει να προσληφθεί από τροφές ζωικής προέλευσης, που είναι οι μόνες που την περιέχουν.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχει πολύ μεγάλη κατανάλωση κρέατος από τους κατοίκους της Ευρώπης και της Αμερικής, γενάται το ερώτημα: Γιατί είναι τόσο διαδεδομένη η έλλειψη βιταμίνης Β12; [1].

Ποιός είναι ο ρόλος της βιταμίνης Β12 στο ανθρώπινο σώμα;

Η βιταμίνη Β12 είναι απαραίτητη για τη σύνθεση του DNA και για την ενδοκυττάρια παραγωγή ενέργειας [2].

Ο όρος βιταμίνη Β12 (κοβαλαμίνη)  έχει συλλογική έννοια, διότι περιλαμβάνει διάφορες βιοδραστικές μορφές , όπως η μεθυλκοβαλαμίνη, αδενοσυλκοβαλαμίνη και υδροξυκοβαλαμίνη.

Η βιταμίνη Β12 είναι ένας συν-παράγοντας του ενζύμου, που λέγεται συνθετάση της μεθειονίνης,  η οποία συμμετέχει στη σύνθεση του αμινοξέος μεθειονίνη.

Η συνθετάση της μεθειονίνης είναι η πρόδρομος χημική ουσία  του παγκόσμιου μεθυλιοδότη που λέγεται S –Αδενοσυλμεθειονίνη [S-Adenosylmethionine (SAMe)], που συμμετέχει σε διάφορους επιγενομικούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς και ιδιαιτέρως αυτούς που αφορούν την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Η μεθυλίωση της κοβαλαμίνης (βιταμίνη Β12) λαμβάνει χώρα στο κυτταρόπλασμα ή κυτταροδιάλυμα (cytosol).

Η βιταμίνη Β12 ή κοβαλαμίνη είναι απαραίτητη για το σχηματισμό της θήκης της μυελίνης που προστατεύει τα νεύρα και ευοδώνει τη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων και την επικοινωνία των νεύρων μεταξύ τους [3].

Η βιταμίνη Β12 λέγεται και η βιταμίνη της ενέργειας, διότι οι σημαντικότερες λειτουργίες της, συμμετέχουν στη λειτουργία της πέψης, την απορρόφηση των τροφών, την αιμοποίηση και το μεταβολισμό των λιπών και των υδατανθράκων.

Η βιταμίνη Β12 βοηθάει επίσης στην απορρόφηση του σιδήρου, την ομαλή λειτουργία και αύξηση του νευρικού συστήματος, την απαραίτητη παραγωγή των ορμονών των επινεφριδίων, τη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και γενικότερα του νευρικού συστήματος, την ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήματος.

Ποια άτομα βρίσκονται σε κίνδυνο να πάθουν έλλειψη βιταμίνης Β12;

Η βιταμίνη Β12 προσλαμβάνεται μόνο μέσω τροφών που περιέχουν ζωικές πρωτεΐνες, όπως το κρέας, κοτόπουλο, ορισμένα είδη ψαριών, αυγά, γαλακτοκομικά. Γιαυτό το λόγο οι σχετικά και οι απόλυτα χορτοφάγοι έχουν συνήθως έλλειψη βιταμίνης Β12, καθώς και τα άτομα που κάνουν παρατεταμένες νηστείες. Όμως ο κίνδυνος να πάθει κανείς έλλειψη βιταμίνης Β12 δεν είναι μόνον η αποφυγή του κρέατος, διότι υπάρχουν πολλές αιτίες, που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο σε έλλειψη βιταμίνης Β12, όπως:

• Τα άτομα άνω των 50 ετών, λόγω δυσαπορρόφησης της βιταμίνης Β12 από την τελική μοίρα του λεπτού  εντέρου τους.
• Τα άτομα που καταναλίσκουν ορισμένα φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα,  τα αντιόξινα, οι Η2-αναστολείς, οι αναστολείς ιόντων πρωτονίων, το αντιδιαβητικό φάρμακο μετφορμίνη (Glucophage) και άλλα φάρμακα [4].
• Τα άτομα με αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνη Β12 (έγκυες, θηλάζουσες βρέφη μητέρες, ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα και λοίμωξη ΗΙV).
• Τα άτομα που καταναλίσκουν πάνω από τέσσερεις καφέδες ημερησίως.
• Τα άτομα που φιλοξενούν στο στομάχι τους το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Ηelicobacter Pylori)
• Τα άτομα με χρόνιες διαταραχές των εντέρων, οι έχοντες υποστεί εντερεκτομή, οι νεφροπαθείς κλπ.
• Στο 11% των ασθενών με έλλειψη βιταμίνης Β12, η αιτία της έλλειψης παραμένει άγνωστη [5].

Για την  έλλειψη της βιταμίνης Β12, κατά το παρελθόν υπήρχε η αντίληψη ότι θα έπρεπε να παρέλθουν πολλά χρόνια για να αναπτυχθεί και μάλιστα στους αυστηρά χορτοφάγους και τους πάσχοντες από κακοήθη αναιμία.

Όμως οι σύγχρονες έρευνες έδειξαν ότι δημιουργούνται παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται και με την υποκλινική έλλειψη βιταμίνης Β12, η οποία αναπτύσσεται  συνηθέστερα σε καταστάσεις δυσαπορρόφησης ή ανεπαρκούς λήψης βιταμίνης Β12 μέσω των τροφών. Η συχνότητα της υποκλινικής έλλειψης βιταμίνης Β12 είναι μεγάλη στις αναπτυσσόμενες χώρες στα ηλικιωμένα άτομα και τους χορτοφάγους [6].

Πως η αδυναμία και η ανισόρροπη λειτουργία του πεπτικού συστήματος επηρεάζει την έλλειψη της βιταμίνης Β12

Παθολογικές διαταραχές του εντέρου, όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, το διάτρητο έντερο, η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος του Crohn, τροφικές δυσανεξίες ή αλλεργίες, η κοιλιοκάκη και η γενικευμένη φλεγμονή της πεπτικής οδού αφορούν σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Ένα αδύναμο έντερο μόνο του μπορεί να ευθύνεται για τη διαταραχή της απορρόφησης από το έντερό της βιταμίνης Β12 και άλλων μικροδιατροφικών ουσιών.

Η απαραίτητη προϋπόθεση για να απορροφηθεί η βιταμίνη Β12 από την τελική μοίρα του λεπτού εντέρου, που λέγεται ειλεός, είναι να συνδεθεί πρώτα  με μια γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται στα επιθηλιακά κύτταρα του βλεννογόνου του σώματος του στομάχου και λέγεται ενδογενής παράγοντας [7].

Πολλά άτομα με διαταραχές του στομάχου τους, παράγουν μειωμένες ποσότητες ενδογενούς παράγοντα. Πράγματι, η κακοήθης αναιμία , που είναι μια αυτοάνοση κατάσταση αναπτύσσεται μέσω της έλλειψης του ενδογενούς παράγοντα και αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες έλλειψης βιταμίνης Β12.

Πολλοί άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται ότι έχουν έλλειψη βιταμίνης Β12 και το διαγιγνώσκουν συνήθως πολύ αργά.

Αυτό οφείλεται στο ότι η Β12 δεν αποβάλλεται διά των ούρων, όπως οι υπόλοιπες βιταμίνες Β, αλλά αποθηκεύεται στο ήπαρ, νεφρούς και άλλους ιστούς. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος η έλλειψη βιταμίνης Β12 μπορεί να μην εμφανιστεί μετά από πάροδο αρκετών ετών.

Η σύνδεση της έλλειψης βιταμίνης Β12 και του καρκίνου του μαστού

Σύμφωνα με έρευνες που έγιναν στο πανεπιστήμιο  Johns Hopkins, το 1999, οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού είχαν χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης Β12 στον ορό του αίματός τους,  σε σύγκριση με γυναίκες που δεν είχαν καρκίνο του μαστού.

Οι ερευνητές μέτρησαν  τις συγκεντρώσεις της βιταμίνης Β12 σε δείγματα αίματος που πάρθηκαν το 1974 και το 1989 Χρησιμοποιώντας αυτά τα δείγματα αίματος,  συνέκριναν  τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 του δείγματος αίματος  195 γυναικών που αργότερα εκδήλωσαν καρκίνο του μαστού, με τα δείγματα αίματος 195 γυναικών που δεν εμφάνισαν καρκίνο του μαστού.

Η έρευνα αποκάλυψε ότι οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες  με τα χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης Β12  είχαν 2.5-4.0 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να ανήκουν στην ομάδα με καρκίνο του μαστού, παρά οι γυναίκες που είχαν υψηλότερες συγκεντρώσεις βιταμίνης Β12.

Οι ερευνητές δεν βρήκαν σχέση μεταξύ του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και των επιπέδων του φολικού οξέος, της βιταμίνης Β6 και της ομοκυστεΐνης στον ορό [8].

Σε μια επαναξιολόγηση αυτών των ευρημάτων ο Dr. Sang-Woon Choi, του Πανεπιστημίου  Tufts επεσήμανε ότι τα επίπεδα του φολικού οξέος στον ορό αποτελούν πτωχότερο δείκτη μέτρησης των επιπέδων του  στους ιστούς και ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων του φολικού οξέος στους ιστούς  και του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού.

Σύμφωνα με τον Dr. Choi  η έλλειψη βιταμίνης Β12 μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του μαστού, διότι περιορίζει τη διαθεσιμότητα του φολικού οξέος, που θα συνέβαλε στον κατάλληλο πολλαπλασιασμό και αποκατάσταση του κυτταρικού DNA [9].

Έχει βρεθεί με διάφορες έρευνες ότι υπάρχει σχέση της  αύξησης των συγκεντρώσεων της ομοκυστείνης στο αίμα (υπερομοκυστεϊναιμία) και της ελάττωσης της μεθειονίνης στο αίμα (υπομεθειονιναιμία) με τον καρκίνο του μαστού. Σε μελέτες καλλιέργειας καρκινικών κυττάρων του μαστού, που καλλιεργήθηκαν με ομοκυστείνη βρέθηκε ότι η υπερομοκυστεϊναιμία έχει σχέση με τη δημιουργία μεταστάσεων και ανάπτυξη αντίστασης στα αντικαρκινικά φάρμακα. Τα παραπάνω ευρήματα  αποδόθηκαν στην τροποποίηση της έκφρασης των ογκοκατασταλτικών παραγόντων  RASSF1  BRCA1 [10].

Πρόληψη της έλλειψης βιταμίνης Β12

Όταν υπάρχει υποψία έλλειψης βιταμίνης Β12 αναζητούνται τα συμπτώματα και σημεία που μπορεί να προκαλούνται από την έλλειψη ή την ανεπάρκεια αυτής της βιταμίνης, όπως: 

• Εύκολη κόπωση  και αίσθημα έλλειψης ενέργειας και του καλώς έχειν.
• Μουδιάσματα, μυρμηγκιάσματα στα χέρια ή τα πόδια, που μπορεί να είναι ενδείξεις νευρικής βλάβης, μυική αδυναμία.
• Κόκκινη, λεία επιφάνεια γλώσσας με ατροφία των γευστικών θηλών και υπογευσία. Θόλωση της οράσεως ή διπλωπία ή σκιές στο οπτικό πεδίο της όρασης, που προκαλείται από βλάβη του οπτικού νεύρου, εξαιτίας της έλλειψης της βιταμίνης Β12.
• Νευραισθητήρια βαρηκοΐα που σταδιακά επιδεινώνεται, λόγω  βλάβης του ακουστικού νεύρου. Η ελάττωση των συγκεντρώσεων του φολικού οξέος εχει βρεθεί ότι έχουν σχέση με την πρεσβυακοΐα και  την αιφνίδια βαρηκοία. Αθυτή η ελάττωση σχετίζεται είτα με την ελάττωση των επιπέδων της Β12 [11,12, 13], είτε  και την αύξηση των συγκεντρώσεων της ομοκυστείνης [14].
• Εμβοές των ώτων λόγω βλάβης του ακουστικού νεύρου [15].
• Κρίσεις ζάλης και ιλίγγου [16].
• Διαταραχές της όσφρησης  λόγω βλάβης του οσφρητικού νεύρου [17].
• Υπερχρωματισμός του δέρματος, λεύκη, γωνιακή στοματίτιδα και ποιοτικές αλλαγές των τριχών [18].
• Αστάθεια βαδίσματος, αίσθημα ζάλης και εύκολες πτώσεις στο έδαφος, τα οποία είναι σημεία ανεπάρκειας παροχής οξυγόνου στο αίμα, συνεπεία της έλλειψης βιταμίνης Β12 [19].
• Διαταραχές ή και απώλεια της μνήμης, που πρέπει έγκαιρα να διαφοροδιαγιγνώσκονται από άλλες αιτίες που διαταράσσουν τη μνήμη [20].
• Κατάθλιψη, παρατεταμένα αισθήματα απάθειας και αδράνειας, διαταραχές της ψυχικής διάθεσης ή άλλα ψυχιατρικά συμπτώματα [21].

Η κλινική υποψία της έλλειψης βιταμίνης Β12 επιβεβαιώνεται με τη μέτρηση συγκεκριμένων δεικτών στον ορό του αίματος, όπως:  Ολική βιταμίνη Β12, μεθυλμαλονικό οξύ (ΜΜΑ) και ομοκυστεΐνη. Η ολική βιταμίνη Β12 δεν θεωρείται ειδικός δείκτης για τη διάγνωση της έλλειψης βιταμίνης Β12.

Γιαυτό, αν βρεθούν αυξημένες οι τιμές του ΜΜΑ  και της ομοκυστεΐνης, ανεξάρτητα από τις τιμές της ολικής βιταμίνης Β12 στον ορό, αυτές είναι αποδεικτικές της παρουσίας έλλειψης βιταμίνης Β12. Πάντοτε μετρώνται και τα επίπεδα του φολικού οξέος και της βιταμίνης Β6 [22].

Τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 μετρώνται σε  pg/mL, του ΜΜΑ σε nmol/L και της ομοκυστείνης σε  μmol/L Σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα δημοσιευμένες έρευνες χρησιμοποιούνται τα παρακάτω όρια μετρήσεων: για την έλλειψη της βιταμίνης Β12: <300 pg/mL για τη βιταμίνη Β12,  >260 nmol/L για το MMA και  >12 μmol/L για την ομοκυστείνη [23].

Ως λειτουργική έλλειψη της βιταμίνης Β12 ορίζεται  η κατάσταση που συνοδεύεται από ανεβασμένα επίπεδα του ΜΜΑ και της ομοκυστείνης, παρά την παρουσία φυσιολογικών επιπέδων βιταμίνης Β12, σε ασυμπτωματικούς ασθενείς [24-26].

Ταυτόχρονα ανεβασμένα επίπεδα του ΜΜΑ και της ομοκυστείνης έχουν βρεθεί  ότι είναι  99.8% ευαίσθητα για τη διάγνωση της λειτουργικής έλλειψης βιταμίνης Β12. Συνεπώς, χρησιμοποιώντας μόνον τη μέτρηση των επιπέδων της Β12 μπορεί να υποδιαγνωστεί η έλλειψη της βιταμίνης Β12 [27].

Στην κλινικά εμφανή έλλειψη βιταμίνης Β12, υπάρχει μακροκυττάρωση [Μέσος Όγκος Ερυθροκυττάρων (ΜCV) >99 fL], που προηγείται της ανάπτυξης της αναιμίας [28].

Σε περίπτωση που κάποιο άτομο παρατηρήσει στον εαυτό του κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα, μέχρις ότου ολοκληρώσει την εργαστηριακή διάγνωση της έλλειψης ή ανεπάρκειας της βιταμίνης Β12, μπορεί να ξεκινήσει να παίρνει κάποιο συμπλήρωμα  ευαπορρόφητης και βιοδιαθέσιμης μορφής της βιταμίνης Β12, όπως το υπογλώσσιο διάλυμα Dr Gkelis' Safe Vitamin B12. 

H έλλειψη ή η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12, αν αφεθεί στην τύχη, χωρίς να αντιμετωπιστεί με συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης Β12, μπορεί να εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη κατάσταση για την υγεία, καθώς όχι μόνον αυξάνει τον κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου, αλλά μπορεί να προκαλέσει νευρολογική βλάβη, αναιμία, καρδιοπάθεια και άλλες δυσάρεστες παθολογικές εκδηλώσεις.

Γιατί συνιστάται η συμπληρωματική χορήγηση του υπογλώσσιου διαλύματος της μεθυλκοβαλαμίνης και αδενοσυλκοβαλαμίνης [Dr Gkelis' Safe Vitamin B12] στα άτομα με ανεπάρκεια ή έλλειψη βιταμίνης Β12;

Με τη συμπληρωματική χορήγηση του υπογλώσσιου διαλύματος της μεθυλκοβαλαμίνης και αδενοσυλκοβαλαμίνης [Dr Gkelis' Safe Vitamin B12], που είναι συνενζυματικές μορφές της βιταμίνης Β12 παρακάμπτεται ο συνήθης μηχανισμός απορρόφησης της βιταμίνης Β12, που εξαρτάται από τη σύνδεσή της με τον ενδογενή παράγοντα του στομάχου.

Ο συνδυασμός της μεθυλκοβαλαμίνης και αδενοσυλκοβαλαμίνης  [Dr Gkelis' Safe Vitamin B12]  απευθύνεται σε νευρολογικές και αιμοποιητικές φυσιολογικές βιοχημικές οδούς των ιστών του σώματος.

Η μεθυλκοβαλαμίνη ανευρίσκεται μέσα στο κυτταρόπλασμα των κυττάρων και αλληλεπιδρά με το ένζυμο, που λέγεται συνθετάση της μεθειονίνης. Το ένζυμο αυτό παίζει κρίσιμο ρόλο στη σύνθεση του DNA και μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο  στα άτομα με διαταραγμένη ικανότητα μεθυλίωσης [29].

Η αδενοσυλκοβαλαμίνη  εισέρχεται στα μιτοχόνδρια των κυττάρων,  συμμετέχει στην παραγωγή ενέργειας σε όλους τους ιστούς και αλληλεπιδρά  με ένα ένζυμο που λέγεται μουτάση του μεθυλμαλονυλ συνενζύμου Α. Πρόκειται για ένα  μεταβολικό ένζυμο, που μπορεί να είναι χρήσιμο στα άτομα με διαταραχές της παραγωγής ενέργειας [30].

Επειδή η μεθυλκοβαλαμίνη και η αδενοσυλκοβαλαμίνη έχουν διαφορετικές λειτουργίες, γιαυτό το λόγο, η συνδυασμένη χορήγησή τους υπογλωσσώς, ως   Dr Gkelis' Safe Vitamin B12   παρέχει μια ολοκληρωμένη λύση στα άτομα που έχουν έλλειψη βιταμίνης Β12.

Η δόση του Dr Gkelis' Safe Vitamin B12 είναι:

Ενήλικες: 0.5ml ή 8 σταγόνες υπογλωσσίως ημερησίως (500μg μεθυλκοβαλαμίνης και 500μg αδενοσυλκοβαλαμίνης). Νεογνά, Bρέφη, Παιδιά: 0.25ml ή 4 σταγόνες υπογλωσσίως ημερησίως (250μg μεθυλκοβαλαμίνης και 250μg αδενοσυλκοβαλαμίνης).

Το Dr Gkelis' Safe Vitamin B12 λαμβάνεται το πρωί ή το απόγευμα με κενό στομάχι. Το διάλυμα παραμένει κάτω από τη γλώσσα 10-15 δευτερόλεπτα και καταπίνεται.

Το Dr Gkelis' Safe Vitamin B12 είναι χρήσιμο στα άτομα με έλλειψη βιταμίνης Β12, άτομα με δυσαπορρόφηση της βιταμίνης Β12, και τους χορτοφάγους, όλων των ηλικιών.

Τα άτομα που έχουν ανάγκη συμπληρωματικής λήψης βιταμίνηςΒ12 με το Dr Gkelis' Safe Vitamin B12 μπορούν να αποφύγουν τις επώδυνες ενδομυϊκές ενέσεις της βιταμίνης Β12

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Luciana Hannibal, Vegard Lysne, Anne-Lise Bjørke-Monsen, Sidney Behringer, Sarah C. Grünert, Ute Spiekerkoetter, Donald W. Jacobsen, Henk J. Blom. Biomarkers and Algorithms for the Diagnosis of Vitamin B12 Deficiency. Front Mol Biosci. 2016; 3: 27. Published online 2016 Jun 27. doi: 10.3389/fmolb.2016.00027

2. Fiona O’Leary, Samir Samman. Vitamin B12 in Health and Disease

Nutrients. 2010 Mar; 2(3): 299–316. Published online 2010 Mar . 5. doi: 10.3390/nu2030299

3.  Gröber U. Micronutrients: Metabolic Tuning—Prevention—Therapy. Drug Metab. Drug Interact. 2009;24:331. doi: 10.1515/DMDI.2009.24.2-4.331. [Cross Ref] [Ref list]

4. Sun-Hye Ko, Sun-Hee Ko, Yu-Bae Ahn, Ki-Ho Song, Kyung-Do Han, Yong-Moon Park, Seung-Hyun Ko, Hye-Soo Kim. Association of Vitamin B12 Deficiency and Metformin Use in Patients with Type 2 Diabetes. J Korean Med Sci. 2014 Jul; 29(7): 965–972. Published online 2014 Jul 11. doi: 10.3346/jkms.2014.29.7.965

5. Henoun Loukili N, Noel E, Ben Abdelghani M, Locatelli F, Blickle JF, Andres E

J Nutr Health Aging. 2005 Nov-Dec; 9(6):462. Cobalamin deficiency due to non-immune atrophic gastritis in elderly patients. A report of 25 cases. [PubMed] [Ref list]

6. Fiona O’Leary, Samir Samman. Vitamin B12 in Health and Disease.

Nutrients. 2010 Mar; 2(3): 299–316. Published online 2010 Mar 5. doi: 10.3390/nu2030299

7. M. S. Rose, I. Chanarin. Intrinsic-factor Antibody and Absorption of Vitamin B12 in Pernicious Anaemia. Br Med J. 1971 Jan 2; 1(5739): 25–26.

8. Wu, K., et al. A prospective study of folate, B12, and pyridoxal 5'-phosphate (B6) and breast cancer. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., Vol. 8, March 1999, pp. 209-17
9. Choi, Sang-Woon. Vitamin B12 deficiency: a new risk factor for breast cancer? Nutrition Reviews, Vol. 57, August 1999, pp. 250- 60

10. Naushad SM, Reddy CA, Kumaraswami K, Divyya S, Kotamraju S, Gottumukkala SR, Digumarti RR, Kutala VK. Impact of hyperhomocysteinemia on breast cancer initiation and progression: epigenetic perspective. Cell Biochem Biophys. 2014 Mar;68(2):397-406. doi: 10.1007/s12013-013-9720-7.

11. Houston DK, Johnson MA, Nozza RJ, Gunter EW, Shea KJ, Cutler GM, Edmonds JT . Age-related hearing loss, vitamin B-12, and folate in elderly women. Am J Clin Nutr. 1999 Mar; 69(3):564-71.[PubMed] [Ref list]

12. Otolaryngol Head Neck Surg. 2010 Dec; 143(6):826-30. Age-related hearing loss, vitamin B12, and folate in the elderly. Lasisi AO, Fehintola FA, Yusuf OB. [PubMed] [Ref list]

13. Karli R, Gül A, Uğur B . Effect of vitamin B12 deficiency on otoacoustic emissions.. Acta Otorhinolaryngol Ital. 2013 Aug; 33(4):243-7.[PubMed] [Ref list]

14. Cadoni G, Agostino S, Scipione S, Galli J . Low serum folate levels: a risk factor for sudden sensorineural hearing loss?Acta Otolaryngol. 2004 Jun; 124(5):608-11.[PubMed] [Ref list]

15.  Charu Singh, Rahul Kawatra, Jaya Gupta, Vishnu Awasthi, Homnath Dungana. Therapeutic role of Vitamin B12 in patients of chronic tinnitus: A pilot study. Noise Health. 2016 Mar-Apr; 18(81): 93–97. doi: 10.4103/1463-1741.178485

16. Mahmud K, Ripley D, Doscherholmen A. Paroxysmal positional vertigo in vitamin B12 deficiency. Arch Otolaryngol. 1970 Sep;92(3):278-80.

17. Derin S, Koseoglu S, Sahin C, Sahan M. Effect of vitamin B12 deficiency on olfactory function. Int Forum Allergy Rhinol. 2016 Oct;6(10):1051-1055. doi: 10.1002/alr.21790. Epub 2016 Apr 27.

18. Kannan R, Ng MJ.Cutaneous lesions and vitamin B12 deficiency: an often-forgotten link. Can Fam Physician. 2008 Apr; 54(4):529-32.[PubMed] [Ref list]

19. José Mauricio Ocampo Chaparro. Vitamin B12 deficit and development of geriatric syndromes. Colomb Med (Cali) 2013 Jan-Mar; 44(1): 42–45. Published online 2013 Mar 30.

20. Alan D Dangour, Elizabeth Allen, Robert Clarke, Diana Elbourne, Astrid E Fletcher, Louise Letley, Marcus Richards, Ken Whyte, Ricardo Uauy, Kerry Mills. Effects of vitamin B-12 supplementation on neurologic and cognitive function in older people: a randomized controlled trial. Am J Clin Nutr. 2015 Sep; 102(3): 639–647. Published online 2015 Jul 1. doi: 10.3945/ajcn.115.110775

21. Jussi Seppälä, Hannu Koponen, Hannu Kautiainen, Johan G Eriksson, Olli Kampman, Jaana Leiviskä, Satu Männistö, Pekka Mäntyselkä, Heikki Oksa, Yrjö Ovaskainen, Merja Viikki, Mauno Vanhala, Jussi Seppälä. Association between vitamin b12 levels and melancholic depressive symptoms: a Finnish population-based study

BMC Psychiatry. 2013; 13: 145. Published online 2013 May 24. doi: 10.1186/1471-244X-13-145

22. Aline Barnabé, Ana Cláudia Morandi Aléssio, Luis Fernando Bittar, Bruna de Moraes Mazetto, Angélica M Bicudo, Erich V de Paula, Nelci Fenalti Höehr, Joyce M Annichino-Bizzacchi.  Folate, Vitamin B12 and Homocysteine status in the post-folic acid fortification era in different subgroups of the Brazilian population attended to at a public health care center. Nutr J. 2015; 14: 19. Published online 2015 Feb 19. doi: 10.1186/s12937-015-0006-3

23. Pankaj Vashi, Persis Edwin, Brenten Popiel, Carolyn Lammersfeld, Digant Gupta. Methylmalonic Acid and Homocysteine as Indicators of Vitamin B-12 Deficiency in Cancer. PLoS One. 2016; 11(1): e0147843. Published online 2016 Jan 25. doi: 10.1371/journal.pone.0147843

24. Solomon LR . Diabetes as a cause of clinically significant functional cobalamin deficiency. Diabetes Care. 2011 May; 34(5):1077-80.[PubMed] [Ref list]

25. Herrmann W, Obeid R, Schorr H, Geisel J. Functional vitamin B12 deficiency and determination of holotranscobalamin in populations at risk. Clin Chem Lab Med 2003; 41(11):1478–1488. [PubMed]

26. Vugteveen I, Hoeksma M, Monsen AL, Fokkema MR, Reijngoud DJ, van RM et al. Serum vitamin B12 concentrations within reference values do not exclude functional vitamin B12 deficiency in PKU patients of various ages. Mol Genet Metab 2011; 102(1):13–17. doi: 10.1016/j.ymgme.2010.07.004 [PubMed]

27. Savage DG, Lindenbaum J, Stabler SP, Allen RH. Sensitivity of serum methylmalonic acid and total homocysteine determinations for diagnosing cobalamin and folate deficiencies. Am J Med 1994; 96(3):239–246.[PubMed]

28. Lindenbaum J, Healton EB, Savage DG, Brust JC, Garrett TJ, Podell ER, Marcell PD, Stabler SP, Allen RH . Neuropsychiatric disorders caused by cobalamin deficiency in the absence of anemia or macrocytosis. N Engl J Med. 1988 Jun 30; 318(26):1720-8.[PubMed] [Ref list]

29. Carmel R Mild transcobalamin I (haptocorrin) deficiency and low serum cobalamin concentrations. Clin Chem. 2003 Aug; 49(8):1367-74.[PubMed] [Ref list]

30. Gibson R.S. Principles of Nutritional Assessment. 2nd. Oxford University Press; New York, NY, USA: 2005. [Ref list]

Σημείωση: Το παρόν επιστημονικό άρθρο γράφτηκε για λόγους ενημέρωσης των ιατρών και των λοιπών επιστημόνων υγείας και δεν αποτελεί  μέσο διάγνωσης ή αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, ούτε αποτελεί ιατρική συμβουλή για ασθενείς, από τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του άρθρου.

Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.

Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από  τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση,  παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας 

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.